فرهنگ انتشار محتوا (3)

انتشار شايعه در شبكه‌هاي اجتماعي

شايعه پديده‌اي اجتماعي و رواني به معني بيان مسائل بي‌پايه و اساس و انتشار آن‌هاست. اين امر به خصوص هنگامي كه اين شايعات به حريم خصوصي افراد ديگر مرتبط است اهميت و خطر بيشتري پيدا مي‌كند. امروزه شبكه‌هاي اجتماعي به انتشار شايعات و اخبار دروغين تسريع بخشيده‌اند به طوري‌ كه اين امر به يكي از مهم‌ترين مسائل و معضلات رايج استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي در ايران و سراسر دنيا تبديل‌ شده‌است. تقريبا محال است كاربر يكي از شبكه‌هاي اجتماعي باشيد و در طول روز با اطلاعات نادرست و دروغ مواجه نشويد و حتي ممكن است به‌طور ناخواسته موجب پخش اين شايعات در شبكه‌هاي اجتماعي شويد. پخش و انتشار يك شايعه در شبكه‌هاي اجتماعي شايد با فشردن دكمه بازنشر كسري از ثانيه زمان برد، اما تاثيرات اجتماعي، فرهنگي، سياسي و حتي اقتصادي اين كار مي‌تواند بسيار وسيع و دور از تصور كاربران باشد. عموما كساني كه تمامي اخباري را كه در فضاي مجازي مشاهده مي‌كنند را باور كرده و به بازنشر آن‌ها كمك مي‌كنند، از جانب دوستان و آشنايان به دليل انتشار اطلاعات جعلي متهم به بي‌احتياطي و سطحي‌نگري شده و اين مشخصه در طولاني‌مدت موجب آسيب‌هاي رواني و اجتماعي براي آنان خواهد شد. لذا نياز است كه اين پديده رايج در شبكه‌هاي اجتماعي را كه گاه ريشه در عقايد و باورهاي فرهنگي دارد و مي‌تواند به‌عنوان بيماري اجتماعي نيز محسوب شود را شناخته و راه‌هاي مقابله با آن‌ها را شناسايي كنيم .

در اين آگاهي رسان قصد داريم برخي از انواع رايج شايعات در دنياي مجازي به همراه مثال‌هايي از آن‌ها را بيان كنيم و راه‌كارهاي مقابله با اين گونه شايعات در شبكه‌هاي مجازي و اجتناب از حضور در حلقه مروجان شايعات و اطلاعات دروغين را بيان كنيم .

1) مرگ چهره‌هاي مشهور . شايد يكي از رايج‌ترين شايعات در دنياي مجازي انتشار دروغين مرگ چهره‌هاي مشهور و شناخته‌شده باشد. اين پديده در كشورهاي غربي به‌ويژه آمريكا رواج بسياري داشته است و متاسفانه در سال‌هاي اخير در ايران نيز روند رو به افزايشي داشته و بارها خبر فوت هنرمندان، بازيگران، فوتباليست‌ها، رجل سياسي و  منتشرشده است. اين امر به صورتي شايع شده است كه اخيرا با فوت يك شخصيت معروف و محبوب جامعه، بيشترين تلاش‌هاي خبرنگاران صرف گرفتن تاييديه موثق براي خبر فوت وي مي‌شود. دليل اين رفتار را جامعه شناسان در شهرت و سعي و رقابت افراد و رسانه‌ها براي پوشش خبري اخبار مربوط به چهره‌هاي معروف و شناخته‌شده مي‌دانند. براي مقابله با اين روند و جلوگيري از حضور در چرخه انتشار خبر مرگ افراد مي‌توان از اطلاعات مندرج در خبرگزاري‌هاي شناخته‌شده و معتبر استفاده كرد .

2) پيام‌هاي جعلي با محتواهاي برانگيزنده احساس . اين نوع از شايعات پيش‌تر در سرويس‌هاي رايانامه‌اي رايج بوده و اخيرا در شبكه‌هاي اجتماعي شيوع بيشتر و وسيع‌تري يافته‌اند. عموما اين پيام‌ها شامل مطالبي نظير كمك به يافتن كودك گم‌شده و يا آسيب‌ديده با درخواست بازنشر مطلب هستند كه با برانگيختن احساسات مخاطب سعي در پخس اين خبر جعلي دارند . برخي نيز با وعده دستاورد مالي براي كاربران آنان را ترغيب به بازنشر اطلاعات جعلي مي‌كنند. بايد گفت كه با اطلاع‌رساني‌هاي صورت گرفته از جانب رسانه‌هاي گوناگون اين مورد از شايعات كاهش محسوسي داشته و كاربران ديگر مانند قبل در دام انتشار اخبار جعلي ازاين‌دست نمي‌افتند. برخي از اين مطالب جعلي حاوي هرزنامه‌ها و بدافزارها هستند كه لزوم اجتناب از انتشار آن‌ها را بيش از پيش بااهميت مي‌سازد .

3) شايعات انتخاباتي . مسائل انتخاباتي از مهم‌ترين و حساس‌ترين مسائل سياسي جامعه هستند. به دليل اهميت و حساسيت موضوع و توجه افكار عمومي به آن اخبار مربوط به انتخابات با سرعت بسيار زيادي به‌ويژه در شبكه‌هاي اجتماعي انتشاريافته و موجب تحريك جريان‌ها و افراد مي‌شود. در اين ميان بسياري از اخبار جعلي نيز توسط افراد و گروه‌هاي مختلف منتشر مي‌شوند كه مي‌توانند زمينه‌ساز ناآرامي‌هاي اجتماعي و سياسي شوند. در انتخابات اخير مجلس شوراي اسلامي اخبار جعلي مبني بر قطع ارتباطات اينترنتي و مجازي پيش از انتخابات و ايجاد ترديد در صحت و سلامت انتخابات پس از رأي‌گيري در برخي شعب موجب بروز نگراني‌هاي عمده و در برخي موارد درگيري‌ها و آشوب‌هاي محلي گرديد. لزوم يكپارچگي در اطلاع‌رساني از سوي نهادهاي رسمي و مراجعه افراد به اين نهادها جهت اطمينان از نتايج ازجمله راه‌كارهاي مقابله با شايعات انتخاباتي در شبكه‌هاي مجازي است .

4) اخبار كذب در مورد شبكه‌هاي اجتماعي . اخيرا يكي از موارد رايج شايعات در شبكه‌هاي اجتماعي ايجاد ترديد و شائبه در مورد خود شبكه‌هاي اجتماعي است. يك از مثال‌هاي اين اخبار رواج شايعه پرداخت حق عضويت كاربران (مگر با انجام اقدام خاصي كه خود مي‌تواند با مقاصد فريبكارانه و مخرب همراه باشد) در هنگام فعاليت در شبكه‌هاي اجتماعي و يا فروش اطلاعات شخصي كاربران توسط اين شبكه‌ها است. بايد توجه شود به‌هرحال فعاليت در شبكه اجتماعي و نشر اطلاعات مي‌تواند مورد سوءاستفاده واقع شود، لذا حصول اطمينان از صحت و شايستگي شبكه اجتماعي و اعتماد به آن لازمه فعاليت در آن است .

5) شايعات مربوط به خطرات . اين مورد را مي‌توان يكي از تاثيرگذارترين پديده‌هاي اجتماعي حاصل از شبكه‌هاي اجتماعي دانست. "زلزله سنگين تهران"، "آلودگي و مسموم بودن دلسترها"، "آلودگي آب‌معدني و زمان‌بندي آب شهرها"، "خرماهاي مسموم شده داعش و نوشابه‌هاي فلج‌كننده"، "نوشابه‌هاي مرگبار و كالباس‌هاي فلج‌كننده"، "اسيدپاشي در ميدان هفت‌تير"، "امروز صبح به‌صورت دوست دخترخاله‌ام در ميدان توحيد اسيدپاشي شد" و " پزشكان مي‌گويند مصرف قند باعث ازكارافتادن ريه‌ها خواهد شد" ازجمله شايعات اجتماعي در شبكه‌هاي مجازي هستند كه هرروز نيز دامنه وسيع‌تري از منظر تأثيرگذاري و ايجاد مسائل و چالش‌هاي گسترده اجتماعي، فرهنگي و حتي سياسي مي‌يابند. اين پديده موجب ايجاد نگراني‌هاي گسترده اجتماعي و تشويش افكار عمومي مي‌شود و در حالت شديدتر مي‌تواند موجب بروز ناامني‌ها و بي‌اعتمادي‌هاي گسترده نسبت به نهادهاي دولتي شوند .

استفاده از عقل سليم و قدرت تحليل يكي از ابزار مقابله با شايعات اجتماعي در شبكه‌هاي اجتماعي است. دروغ بودن برخي از اخبار و شايعات به‌ويژه در حوزه سلامت و مسائل فردي به‌قدري واضح و روشن است كه بازنشر آن‌ها توسط افراد نشان از تفكر سطحي و عدم تعقل كافي براي تحليل درست و منطقي بودن اخبار دارد. محققين حوزه‌هاي علوم اجتماعي پيشنهاد مي‌كنند هميشه در مواجهه با خبري كه ظن شايعه به آن داريد، از خود سوال كنيد: «چه كسي از انتشار اين خبر سود مي‌برد؟» در بسياري از موارد به راحتي منشا خبر و علت پخش‌شدن آن معلوم مي‌شود و شايعه‌بودن خبر را مشخص مي‌سازد. البته در بسياري از موارد، شايعات ناشي از شوخي ساده فرد يا افرادي است كه شايعه‌پراكني آن‌ها به طور اتفاقي فراگير مي‌شود .

برخي از اخبار منتشرشده در مورد حريم خصوصي افراد و به‌ويژه دختران جوان موجب بازي با آبرو حيثيت آنان مي‌شود و تبعات تلخي مانند افسردگي و گاه خودكشي براي كساني كه موضوع اين شايعات هستند خواهند داشت.

رعايت اخلاق و احترام به حريم خصوصي افراد يكي ديگر از موانع انتشار اخبار دروغين غيراخلاقي خواهد بود كه در آگاهي‌رسان‌هاي سري «فرهنگ انتشار محتوا در شبكه‌هاي اجتماعي» به‌تفصيل در مورد اين اصول و لزوم رعايت اخلاق در شبكه‌هاي اجتماعي بحث گرديد. رويكرد ديگر همان‌گونه كه پيش‌تر نيز گفته شد مراجعه به خبرگزاري‌هاي رسمي و معتبر براي بررسي صحت‌وسقم خبر است .

راه‌كار جالب و بسيار كاربردي ديگري كه اخيرا رشد كرده است ايجاد وب‌گاه‌هاي اطلاع‌رسان در مورد شايعات رايج و اخبار دروغ فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي است كه مخاطب مي‌تواند با مراجعه به آن‌ها ليست شايعات روز را مشاهده كرده و با ارتباط با گردانندگان آن‌ها از صحت‌وسقم اخبار اطمينان حاصل كند؛ وب‌گاه‌هايي كه با جست‌وجو در محيط وب امكان دسترسي به آن‌ها وجود دارد.  اخيرا محققين علوم كامپيوتر دانشگاه شفيلد در تلاش براي ايجاد ابزار دروغ‌سنج براي مقابله با شايعات و دروغ‌هاي فضاي مجازي به شكل فعال و به‌روز هستند كه در صورت ايجاد و استفاده از اين گونه ابزار‌ها تا حدي زياد مي‌توان از شيوع اخبار جعلي و شايعات در فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي جلوگيري نمود .

در انتها توجه كنيد كه شايعه پديده‌اي اجتماعي است كه با ظهور شبكه‌هاي اجتماعي و در فضاي مجازي فرصت بسيار بيشتري براي توسعه و رشد داشته است و اين مسئله موجب بروز مسائل و چالش‌هاي بسياري در عرصه اجتماعي و فرهنگي گرديده است. تلاش‌هاي بسياري براي مقابله با شايعات از سوي نهادهاي ذي‌ربط صورت گرفته است بااين‌حال اين پديده متوقف نشده و مي‌توان گفت در حال رشد و شتاب بيشتري به دليل گستره تأثير شبكه‌هاي اجتماعي بر زندگي روزمره مردم و كاربران است. مهم‌ترين و قابل‌اعتمادترين عامل جلوگيري از كمك به شيوع اخبار دروغين را قدرت تشخيص و عقل سليم فردي مي‌توان دانست كه با ايجاد آگاهي در مورد لزوم تحقيق و بررسي در مورد صحت‌وسقم خبر مشاهده‌شده رشد بيشتري مي‌يابد و درنهايت كاربر را ملزم به انتخاب راه نسبتا دشوار اما منطقي بررسي پيش از نشر و اطلاع‌رساني يك شايعه مي‌كند. در كل مي‌توان با رعايت يك قانون كلي از گسترش شايعات جلوگيري كرد :